ADHD Oedolion

Lawrlwytho’r dudalen hon fel PDF (agor mewn ffenestr newydd)

Beth yw ADHD?

Mae Anhwylder Diffyg Canolbwyntio a Gorfywiogrwydd, neu ADHD, yn anhwylder niwroddatblygiadol. Mae anhwylderau niwroddatblygiadol yn grŵp o gyflyrau sy’n effeithio ar sut mae’r ymennydd yn datblygu. Maent yn amrywio o ran eu difrifoldeb ac yn effeithio ar fywydau pobl.

Maent yn cynnwys ADHD, ond hefyd cyflyrau eraill megis Anhwylder Sbectrwm Awtistiaeth (ASD) ac Anhwylder Tic a Syndrom Tourette. Yn nodweddiadol cânt eu hasesu a’u diagnosio drwy wasanaeth niwroddatblygiadol arbenigol.
Mae ADHD fel arfer yn cael ei ddiagnosio yn ystod plentyndod. Weithiau ni chaiff ei gydnabod yn ystod plentyndod a chaiff ei ddiagnosio’n ddiweddarach, fel oedolyn.

Mae ADHD yn gyflwr sy’n effeithio ar ymddygiad pobl. Amcangyfrifir y gallai fod gan 2.5% o’r boblogaeth sy’n oedolion ADHD.

Arwyddion a symptomau ADHD

Gall pobl ag ADHD ymddangos yn aflonydd, efallai y byddant yn cael trafferth canolbwyntio ac efallai y byddant yn gweithredu’n fyrbwyll. Gall unigolion fod â symptomau sy’n perthyn i un neu bob un o’r categorïau canlynol:

• Diffyg sylw – anhawster i ganolbwyntio, gorffen tasg neu drefnu pethau, sylw’n cael ei dynnu’n hawdd, anghofus, cael anhawster gwrando pan fydd pobl yn siarad pan fo pethau eraill yn digwydd.
• Gorfywiogrwydd – gwinglyd, ei chael hi’n anodd eistedd yn llonydd, siarad yn ormodol, ar fynd drwy’r amser fel pe bai ‘modur yn eu pweru’.
• Byrbwylltra – gweithredu’n gyflym heb feddwl am y canlyniadau, gwario’n fyrbwyll, torri ar draws pobl eraill, ei chael hi’n anodd aros eu tro.

Gall llawer ohonom brofi’r symptomau hyn o bryd i’w gilydd ond i bobl ag ADHD, gallant ddigwydd o ddydd i ddydd a gallant gael effaith ar eu hiechyd meddwl.

Gall pobl sy’n byw gydag ADHD gael trafferth mewn lleoliadau addysg neu gyflogaeth oherwydd ‘dallineb amser’*. Gall gwario’n fyrbwyll arwain at anawsterau ariannol.

*Dallineb amser yw’r anhawster neu’r anallu i synhwyro treigl amser neu i gofio pryd y digwyddodd rhai atgofion. Mae’n symptom cyffredin mewn pobl sy’n cael diagnosis o anhwylderau niwroddatblygiadol, gan gynnwys ADHD ac awtistiaeth. Fodd bynnag, gall unrhyw un ei brofi o bryd i’w gilydd.

Gall ADHD gyd-ddigwydd â llawer o gyflyrau niwroddatblygiadol ac iechyd meddwl eraill. Gall y rhain gynnwys (ond nid ydynt wedi’u cyfyngu i) awtistiaeth, gorbryder, iselder, anhwylder deubegynol a chamddefnyddio sylweddau.

Mae’n bosibl bod llawer o bobl sy’n cael diagnosis yn ddiweddarach mewn bywyd wedi cael diagnosis o un o’r cyflyrau hyn i ddechrau. Mae hyn oherwydd y gall llawer o’r symptomau fod yn debyg ac yn anoddach eu hadnabod.

Cyngor hunangymorth i oedolion ag ADHD

P’un a ydych wedi cael diagnosis ar gyfer ADHD, neu’n meddwl bod gennych ADHD, mae gofalu am eich lles corfforol a meddyliol eich hun yn bwysig. Mae yna bethau syml y gallwn ni i gyd eu gwneud i helpu i ofalu am ein hiechyd meddwl:

• Ewch i’n hadran gofalu amdanoch eich hun i gael rhagor o wybodaeth a chyngor.
• Mae 5 cam y gallwn ni i gyd eu cymryd i ofalu am ein lles meddyliol, ystyriwch a allwch chi gynnwys rhai o’n Pum Ffordd at Les yn eich bywyd pob dydd. Yno gallwch ddod o hyd i syniadau ar sut i wneud hyn, neu gallwch greu eich rhai eich hun.
• Os ydych chi’n teimlo’n bryderus, edrychwch ar dudalen Gorbryder Melo.
• Edrychwch ar ein hawgrymiadau, adnoddau a chyrsiau hunangymorth isod i’ch helpu i ddeall a rheoli ADHD yn well.

Gall awgrymiadau hunanofal i’w defnyddio os oes gennych ADHD neu os ydych yn amau bod gennych ADHD gynnwys:

• Gosod larymau/amseryddion ar eich ffôn/oriawr/cyfrifiadur ar gyfer apwyntiadau, meddyginiaeth, seibiannau rheolaidd, bwyta ac yfed ac ymarfer corff. Gall hyn helpu i reoli dallineb amser.
• Mae gwneud ymarfer corff rheolaidd, boed hynny’n gerdded, rhedeg, mynd i’r gampfa neu fynd â’r ci am dro, i gyd yn cyfrif. Pan fydd gennych ADHD, efallai y byddwch yn anghofio gwneud y pethau fydd yn helpu eich ymennydd i reoleiddio ei hun, felly gall mynd allan i’r awyr iach helpu gyda gwell canolbwyntio a gorbryder hefyd.
• Cynllunio prydau bwyd. Gall coginio fod yn brofiad llethol i bobl sydd ag ADHD. Un awgrym defnyddiol a rennir gan bobl ag ADHD yw coginio mewn swp. Gwnewch fwy nag sydd ei angen a storio’r bwyd ychwanegol ar gyfer pryd arall.
• Dewch o hyd i grŵp cymorth ar gyfryngau cymdeithasol neu yn eich ardal leol. Gall siarad â phobl eraill sy’n profi’r un pethau â chi fod yn fuddiol iawn.
• Siaradwch â rhywun rydych yn ymddiried ynddynt am sut rydych yn teimlo, efallai y gallant eich helpu.

Os oes angen cymorth pellach arnoch

Os nad yw’r wybodaeth, y cyngor, yr adnoddau a’r cyrsiau ar y dudalen hon wedi bod yn ddefnyddiol a/neu os ydych yn meddwl bod angen mwy o help arnoch, mae llawer o wasanaethau cymorth am ddim ar gael.

Os ydych yn poeni am eich iechyd meddwl cyffredinol, cysylltwch ag Iechyd Meddwl GIG 111 Opsiwn 2. Mae’r gwasanaeth hwn ar gael 24 awr y dydd, 7 diwrnod yr wythnos a gellir ei ffonio am ddim o ffôn symudol (hyd yn oed pan nad oes gan y galwr gredyd ar ôl) neu o linell dir. Bydd y gwasanaeth yn darparu cymorth ar unwaith dros y ffôn er mwyn helpu i ymdopi â sut rydych yn teimlo ac, os oes angen, trefnir atgyfeiriad i wasanaethau iechyd meddwl.

Os ydych chi’n byw yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan, a dros 18 oed, gallwch gysylltu â’ch meddygfa i drefnu apwyntiad gydag Ymarferydd Iechyd Seicolegol (PHP) neu Feddyg Teulu. Ymarferwyr iechyd meddwl y GIG yw PHP, sydd ar gael mewn rhai meddygfeydd yn ardal BIP Aneurin Bevan ac yn darparu gwasanaeth am ddim i bobl sy’n cael problemau iechyd meddwl ysgafn i gymedrol. Gall apwyntiadau fod naill ai wyneb yn wyneb, neu dros y ffôn.
Os ydych dan 18 oed neu’n poeni am rywun sydd dan 18 oed ac angen cyngor brys/hunan-atgyfeiriad i wasanaethau iechyd meddwl a lles lleol yn ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan, cysylltwch â SPACE-Wellbeing.

Neu cysylltwch â llinell gymorth neu wasanaeth cymeradwy arall. Mae rhai gwasanaethau ar gael 24 awr y dydd, 365 diwrnod y flwyddyn.

Rwy’n oedolyn ac yn meddwl bod gen i ADHD; sut mae cael asesiad?

Fel y pwynt cyswllt cyntaf, siaradwch â’ch Meddyg/Meddyg Teulu a all drafod eich pryderon gyda chi. Mae’n ddefnyddiol i fynd ag ychydig nodiadau gyda chi ynglŷn â sut rydych wedi bod yn teimlo a pha symptomau rydych chi wedi bod yn eu cael er mwyn i’ch Meddyg Teulu gael gwell dealltwriaeth o’r hyn sy’n digwydd i chi.
Os yw’n meddwl bod achos ar gyfer asesiad, bydd wedyn yn eich atgyfeirio at y gwasanaeth priodol. Byddwch yn cael gwybod yn ysgrifenedig os ydych wedi cael eich ychwanegu at y rhestr aros am asesiad. Os oes angen cymorth arnoch tra eich bod aros, edrychwch ar ein hadnoddau a’n llinellau cymorth isod.

Beth fydd yn digwydd yn yr asesiad?

Yn BIP Aneurin Bevan gall y broses asesu/diagnostig ddigwydd dros sawl apwyntiad a bydd yn cael ei chynnal gan ddefnyddio cyfweliadau strwythuredig gan weithwyr proffesiynol hyfforddedig. Mae BIP Aneurin Bevan yn dilyn canllawiau cenedlaethol ar gyfer asesu a gwneud diagnosis o ADHD Oedolion.

A fydd yr asesiad wyneb yn wyneb neu ar-lein?

Gellir cynnal asesiadau wyneb yn wyneb ac ar-lein.

Oes angen i mi ddod ag unrhyw un gyda mi??

Gallwch ddod â rhywun gyda chi i’ch cefnogi, gall fod yn ddefnyddiol cael rhywun sy’n eich adnabod yn dda i ddod gyda chi.

Beth fydd yn digwydd os caf ddiagnosis o ADHD? Beth yw’r camau nesaf?

Bydd y gweithiwr gofal iechyd proffesiynol yn trafod unrhyw opsiynau triniaeth posibl gyda chi, bydd hefyd yn rhoi gwybodaeth a chyngor defnyddiol i chi ar reoli unrhyw anawsterau y gallech eu cael.